۳ دلیل اهمیت دمای VRM و نحوه بررسی آنها

دمای VRM و نقش آن در عملکرد سیستم شما

وقتی صحبت از پایش دما در سیستم می‌شود، معمولاً تمرکز همه روی CPU و GPU است؛ اما در این میان، ماژول تنظیم‌کننده ولتاژ (VRM) به اندازه کافی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

در حالی‌که پردازنده و کارت گرافیک تعیین‌کننده اوج و افت عملکرد سیستم شما هستند، VRM نقشی حیاتی در عملکرد کلی کامپیوتر دارد. اگر بیش از حد داغ شود، می‌تواند باعث افت کارایی، محدود شدن توان اورکلاک، و حتی آسیب‌های جانبی به قطعات شود.
اگر دمای VRM را در طراحی سیستم در نظر نگیرید، ممکن است با افزایش‌های ناگهانی دما روبه‌رو شوید که هیچ میزان تنظیم فن یا کاهش ولتاژی قادر به حل آن نیست. در ادامه می‌خوانید چرا شناخت و کنترل دمای VRM اهمیت زیادی دارد برای ادامه جزئیات بیشتر با ما همراه باشید.

 دمای بالای VRM می‌تواند باعث افت عملکرد CPU شود

هر بخش از VRM شامل تعدادی ترانزیستور MOSFET است که وظیفه دارند ولتاژ مورد نیاز پردازنده را با دقت تنظیم کنند. این ترانزیستورها هنگام کار، مقداری گرما به‌دلیل اتلاف رسانشی و سوئیچینگ تولید می‌کنند. هرچه جریان بیشتر شود، گرما هم سریع‌تر بالا می‌رود.

مشکل اینجاست که MOSFETهای داغ بازده کمتری پیدا می‌کنند؛ مقاومت الکتریکی افزایش می‌یابد و در نتیجه گرمای بیشتری تولید می‌شود. این چرخه‌ی معیوب باعث افزایش دمای VRM و در نهایت محدود شدن سرعت پردازنده (Throttle) می‌شود.

در مادربردهای اقتصادی، این مسئله شدیدتر است، چون معمولاً:

• تعداد فازهای تغذیه کمتر است،

• از MOSFETهای ارزان‌تر استفاده می‌شود،

• و گاهی اصلاً هیت‌سینک VRM وجود ندارد.

در نتیجه، بار حرارتی روی هر مؤلفه بیشتر می‌شود.
اگر یک CPU رده‌بالا مثل Intel i9 یا Ryzen 9 را روی مادربرد میان‌رده یا ارزان نصب کنید، VRM ممکن است تحت فشار قرار گیرد و باعث کاهش عملکرد بین ۱۱ تا ۱۴ درصد شود، حتی اگر سیستم تهویه‌ی مناسبی داشته باشید.

نکته: رابطه‌ی بین دمای CPU و VRM همیشه مستقیم نیست. گاهی ممکن است CPU خنک‌تر کار کند چون VRM بیش از حد داغ شده و باعث کاهش فرکانس پردازنده شده است. از سوی دیگر، خنک‌کردن مؤثر VRM می‌تواند اجازه دهد CPU با ولتاژ و فرکانس بالاتری کار کند، که البته خودش منجر به افزایش دمای CPU می‌شود.

تأثیر دمای VRM بر طول عمر قطعات

دمای بالا در VRM فقط روی خودش اثر نمی‌گذارد؛ بلکه باعث افزایش دمای داخلی کیس هم می‌شود. این گرما به قطعات اطراف مانند RAM، SSD و حتی  به کارت گرافیک سرایت می‌کند و می‌تواند عمر مفید آن‌ها را کاهش دهد، به‌ویژه اگر جریان هوا در کیس ضعیف باشد.

این موضوع در سیستم‌های امروزی که قطعات گرمای بیشتری تولید می‌کنند مهم‌تر شده است:

• رم‌های DDR5 به دلیل داشتن چیپ مدیریت توان (PMIC) از DDR4 داغ‌تر هستند.

• SSDهای PCIe 4.0 دو برابر سریع‌تر از مدل‌های PCIe 3.0 هستند، اما حرارت بسیار بیشتری تولید می‌کنند.

حتی نوع خنک‌کننده CPU نیز بر VRM اثر دارد.
خنک‌کننده‌های آبی (AIO) هوای زیادی روی ناحیه VRM جابه‌جا نمی‌کنند، در حالی‌که خنک‌کننده‌های بادی جریان هوای مستقیم‌تری روی VRM دارند. به همین دلیل ممکن است دمای VRM در سیستم‌هایی که از کولر آبی استفاده می‌کنند بالاتر باشد.

💡 نکته: استفاده از هیت‌سینک مجزا برای VRM، رم یا SSD می‌تواند به پخش بهتر گرمای محیط کمک کند.

 تأثیر دمای VRM بر اورکلاک

اگر می‌خواهید حداکثر کارایی را از CPU خود بگیرید، باید نگاهی جدی به VRM بیندازید.
در زمان اورکلاک، شما از پردازنده می‌خواهید با ولتاژ و فرکانس بالاتر کار کند؛ یعنی VRM باید توان بیشتری را در همان شرایط حرارتی تأمین کند. این باعث افزایش اتلاف حرارتی و نزدیک شدن MOSFETها به حد دمایی خطرناک می‌شود.

در مادربردهایی با فازهای کمتر یا MOSFETهای ضعیف‌تر، VRM دمای بالا را شناسایی کرده و برای جلوگیری از آسیب، ولتاژ یا فرکانس CPU را کاهش می‌دهد. در نتیجه پردازنده نمی‌تواند فرکانس اورکلاک‌شده را حفظ کند و کارایی کاهش می‌یابد.
در اورکلاک‌های سنگین‌تر، این موضوع حتی ممکن است باعث ناپایداری سیستم شود.

نمونه‌ی معروف این موضوع آزمایش سایت TechSpot بود که روی سیستم Threadripper 3990X انجام شد. در حالت اورکلاک، دمای VRM از ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد فراتر رفت و بلافاصله CPU دچار Throttle می شد.

به بیان ساده، اورکلاک یکی از بهترین راه‌ها برای مشخص شدن ضعف طراحی VRM است.

چطور دمای VRM را بررسی کنیم

خوشبختانه بررسی دمای VRM کار سختی نیست. تنها کافی است از نرم‌افزاری مانند HWiNFO استفاده کنید.

مراحل:

1. نرم‌افزار HWiNFO را نصب و اجرا کنید.

2. گزینه‌ی Sensors only را انتخاب کنید.

3. از لیست حسگرها، بخش مربوط به مدل مادربرد خود را پیدا کنید.

4. در آن قسمت، گزینه‌ای با عنوان VR یا VRM Temperature خواهید دید.

اگر چنین گزینه‌ای وجود نداشت، به این معناست که مادربرد شما حسگر اختصاصی VRM ندارد. در این حالت، باید با سنسور مادون قرمز (Infrared Thermometer) دمای هیت‌سینک VRM را به‌صورت دستی اندازه بگیرید.

نتیجه‌گیری: نگذارید گرما دشمن عملکرد شما شود

ممکن است دمای VRM موضوع داغی در بحث بهینه‌سازی سیستم‌ها نباشد، اما نقشی کلیدی در پایداری، طول عمر و بازده سیستم ایفا می‌کند.
در حالی‌که CPU و GPU همیشه در مرکز توجه هستند، VRM در پس‌زمینه، آرام و بی‌صدا وظیفه‌ای حیاتی دارد.

چه بخواهید سیستمی پایدار و بادوام بسازید، و چه به‌دنبال رکوردشکنی در اورکلاک باشید، نظارت بر دمای VRM یکی از بهترین تصمیماتی است که می‌توانید برای سلامت سیستم خود بگیرید.